Wśród chorób układu nerwowego stwardnienie rozsiane uznawane jest za jedno ze schorzeń najbardziej wpływających na powstawanie niepełnosprawności. Według European Multiple Sclerosis Platform Polska zajęła ostatnie miejsce w rankingu 23 krajów oceniającym dostęp do leczenia w 2013 roku (sytuacja ta powtarza się od lat). Niestety – co podkreślono na ostatniej, 31. konferencji European Committee for Treatment and Research in Multiple Sclerosis – przepaść między czołowymi krajami Unii Europejskiej a Polską, podawaną jako negatywny przykład, na wielu płaszczyznach związanych z leczeniem pogłębia się. Do ważnych wydarzeń w systemie leczenia stwardnienia rozsianego trzeba zaliczyć wydłużenie w 2011 roku leczenia interferonem z trzech do pięciu lat, a w roku 2014 zniesienie ograniczenia czasowego w podawaniu leków I linii oraz wprowadzenie w 2013 roku programu lekowego z lekami II linii. Liczba leczonych w 116 ośrodkach (2014 rok) lekami immunomodulacyjnymi zwiększyła się z niecałych 3000 chorych w 2008 roku do ponad 7700 w 2015 roku, ale odsetek leczonych w Polsce chorych z rzutowo-remisyjną postacią stwardnienia rozsianego wciąż należy do najniższych w Europie. Ograniczony dostęp do leków II linii, ze względu na bardzo restrykcyjne kryteria, powoduje, że te programy prowadzi znacznie mniej ośrodków i objęto nimi 660 chorych (czerwiec 2015 roku). Wsparcia w działaniach środowisk neurologicznych na rzecz poprawy systemu leczenia aktywnie udzielają Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego oraz cały szereg fundacji i stowarzyszeń. W celu oceny rzeczywistych ogólnopolskich potrzeb leczenia konieczne są działania na rzecz rozszerzenia zasięgu Rejestru Chorych na Stwardnienie Rozsiane, lecz zasadnicze znaczenie mają powstanie Narodowego Programu Leczenia Stwardnienia Rozsianego i opracowanie rekomendacji leczenia przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Stwardnienie rozsiane jest postępującą zapalno-demielinizacyjną chorobą ośrodkowego układu nerwowego o nieznanej etiologii, dotykającą przede wszystkim ludzi młodych i stanowiącą najczęstszą przyczynę niesprawności neurologicznej w tej grupie wiekowej. Szacuje się, że w Polsce na stwardnienie rozsiane choruje około 40 000 osób, a rocznie stwierdza się około 2000 nowych przypadków. Wskaźniki te oparte są jedynie na statystykach Narodowego Funduszu Zdrowia i nie zawierają wielu istotnych danych, m.in. na temat postaci i przebiegu choroby, stopnia niepełnosprawności, rodzaju leczenia czy jakości życia chorych. W większości krajów europejskich takie informacje są zbierane przez narodowe rejestry chorych, często funkcjonujące już od lat. Polska była pod tym względem białą plamą na mapie świata i największym państwem o tak dużej liczbie chorych, w którym nie wprowadzono żadnej bazy danych. Wzorem innych krajów w 2013 roku powołano ogólnopolski rejestr chorych na stwardnienie rozsiane, którego celem było opisanie podstawowych parametrów epidemiologicznych zebranych ze wszystkich ośrodków zajmujących się leczeniem stwardnienia rozsianego. W artykule przedstawiono założenia polskiego Rejestru Chorych ze Stwardnieniem Rozsianym (RejSM) i omówiono wyniki z regionu świętokrzyskiego, który jest najbardziej zaangażowany w zbieranie danych. Na dzień 31 grudnia 2013 roku chorobowość w tym rejonie Polski określono na 109,1/100 000, a zapadalność w latach 2011–2013 – na 4,1/100 000/rok. Wskaźniki te są wyższe od dotychczas publikowanych polskich danych. Przedstawiono również wstępną analizę samooceny jakości życia pacjentów oraz ograniczenia i problemy związane z dalszym rozwojem rejestru.

Specyfika stwardnienia rozsianego sprawia, że rehabilitacja pacjentów cierpiących na tę chorobę jest jednym z najtrudniejszych zadań rehabilitacji neurologicznej. Liczne objawy stwardnienia rozsianego znacznie obniżają jakość życia około 40 000 chorych żyjących w Polsce. Choć rehabilitacja nie zmniejsza istotnie częstości rzutów ani nie zatrzymuje progresji choroby, to – jeśli jest odpowiednio, nowocześnie prowadzona – poprawia nie tylko obiektywne wskaźniki, lecz także subiektywne samopoczucie i samoocenę, a w rezultacie daje możliwość wytworzenia pozytywnego obrazu siebie. Potrzeby polskich chorych są duże, ale dostępność rehabilitacji (zarówno ambulatoryjnej, jak i stacjonarnej) jest wysoce niesatysfakcjonująca. W związku z tym powinno się optymalizować jakość rehabilitacji prowadzonej przez chorych samodzielnie, w warunkach domowych. Duże znaczenie mają zatem wiedza pacjenta na temat wpływu rehabilitacji na chorobę i możliwych form leczniczych, jak również świadomość skutków zaniechania tej formy leczenia. Stwardnienie rozsiane, niezależnie od postaci, prowadzi do niepełnosprawności i obniżenia jakości życia, a to ogranicza samodzielność, niesie ze sobą ryzyko utraty pracy, utrudnia samoobsługę i swobodę w zakresie aktywności dnia codziennego. Istotna staje się rola rehabilitacyjnych zespołów terapeutycznych (specjaliści neurologii i rehabilitacji plus fizjoterapeuta), które powinny istnieć w każdej poradni diagnostyki i leczenia stwardnienia rozsianego. Ustalenie przez taki zespół ubytków funkcji oraz określenie celów i planu postępowania pozwoliłyby na zmniejszanie skutków postępu choroby.

Ludzki mózg cechuje się znaczną plastycznością, co doskonale obrazują przykłady opisywane w literaturze fachowej. W ostatnich kilkudziesięciu latach doszło do istotnego poszerzenia wiedzy na temat mechanizmów plastyczności mózgowej – było to możliwe dzięki pojawieniu się nowych narzędzi badawczych, w tym technik obrazowania mózgu i metod biologii molekularnej. Pozwalają one na śledzenie zmian zachodzących na różnych poziomach, m.in. zachowania, anatomii i fizjologii, a także na poziomie komórkowym. Część badań potwierdza ważną rolę neuroplastyczności nie tylko w dzieciństwie, kiedy ośrodkowy układ nerwowy wykazuje największy potencjał plastyczny, lecz także w późniejszych okresach życia. Ludzki mózg pozostaje plastyczny w każdym wieku, nawet podeszłym. Poznanie mechanizmów plastyczności pozwala na opracowanie nowych technik terapeutycznych. Kierunki najnowszych badań naukowych nad neuroplastycznością wskazują na potencjał wykorzystania nowoczesnych technik terapeutycznych w celu wspierania naturalnych zdolności regeneracyjnych czy kompensacyjnych mózgu. Przykładem może być wykorzystanie przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (transcranial magnetic stimulation) w rehabilitacji pacjentów z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego bądź też celowane stosowanie farmakoterapii w wybranych chorobach psychicznych. W niniejszej pracy poglądowej przedstawiono wybrane zagadnienia związane z mechanizmami plastyczności mózgowej, plastycznością w okresie dorosłości i zmianami plastycznymi w przebiegu farmakoterapii.

Padaczka to jedno z najczęstszych schorzeń neurologicznych. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie liczby napadów, a co za tym idzie – poprawa jakości życia chorych. Jeżeli dwie próby odpowiednio dobranego, tolerowanego i zastosowanego leczenia farmakologicznego okazują się nieskuteczne, padaczkę określa się mianem lekoopornej. W Polsce na padaczkę choruje około 400 tysięcy osób, u około 30% z nich występuje postać lekooporna. Tylko część pacjentów może skorzystać z leczenia chirurgicznego, istnieje zatem potrzeba poszukiwania alternatywnych metod wspomagania terapii. Jedną z nich wydaje się SMR neurofeedback – metoda treningu oparta na zasadzie biologicznego sprzężenia zwrotnego, czyli dostarczania choremu informacji zwrotnej o zmianach wartości rejestrowanych parametrów fizjologicznych. Gdy podczas treningu rejestrowana jest i wykorzystywana czynność bioelektryczna mózgu (EEG), mówimy o neurofeedbacku. Artykuł ma na celu przedstawienie wiedzy na temat stosowania SMR neurofeedbacku w leczeniu osób z padaczką lekooporną. W 1972 roku Sterman i Friar, zachęceni pozytywnymi wynikami badań na zwierzętach, podjęli pierwszą próbę leczenia za pomocą neurofeedbacku pacjentki z padaczką lekooporną, zaś w ostatniej dekadzie opublikowano wyniki dwóch niezależnych metaanaliz. Wydaje się, że neurofeedback powinien być brany pod uwagę jako terapia uzupełniająca w przypadku chorych z padaczką lekooporną, zwłaszcza gdy zawiodły inne metody. Do potwierdzenia skuteczności neurofeedbacku konieczne są dalsze randomizowane badania kontrolowane – w pracy wskazano ich kierunki.

Ocena przedwczesnego pokwitania, szczególnie występującego u chłopców, jest niezwykle istotna nie tylko ze względu na poważne powikłania, na które narażony jest pacjent, lecz także z uwagi na chorobę podstawową, która może mieć charakter śmiertelny. Z tego powodu dzieci dotknięte przedwczesnym pokwitaniem typu centralnego powinny w pierwszej kolejności zostać poddane badaniom neuroobrazowym. W niniejszej pracy przedstawiamy przypadek 9,5-letniego chłopca, który został skierowany do Centrum Medycznego Rasoul-e-Akram ze wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym, nudnościami i wymiotami oraz silnymi bólami głowy trwającymi od trzech miesięcy. Rozwój drugorzędowych cech płciowych rozpoczął się u pacjenta 2 lata wcześniej i został zbagatelizowany. Jądra, penis oraz owłosienie łonowe pacjenta znajdowały się w stadium rozwoju odpowiadającym czwartemu stopniowi skali Tannera. Stwierdzono podwyższony poziom LH oraz FSH. Badanie histopatologiczne potwierdziło obecność gwiaździaka włosowatokomórkowego o stopniu złośliwości G1. U pacjenta wykonano operację odbarczającą w trybie pilnym. Po zabiegu wdrożono chemioterapię. Po upływie 2 lat od operacji chłopiec nadal otrzymuje chemioterapię, osiągnął 154 cm wzrostu i przejawia oczywiste cechy dojrzałości płciowej. Prowadzenie właściwej edukacji rodzin oraz personelu medycznego może zapobiec zbyt późnemu rozpoznawaniu i wdrażaniu leczenia przedwczesnego pokwitania, tym samym ułatwiając pacjentom prowadzenie normalnego życia, dostosowanego do ich wieku i potrzeb społecznych.

Instektycydy fosforoorganiczne znajdują zastosowanie na całym świecie jako środki zwalczania szkodników. Z uwagi na ich łatwą dostępność często sięgają po nie samobójcy, szczególnie w krajach rozwijających się. W niniejszej publikacji przedstawiono przypadek mężczyzny w średnim wieku, u którego wskutek ostrego zatrucia związkami organofosforanowymi doszło do przełomu cholinergicznego – pacjenta trzeba było podłączyć do respiratora. W ciągu tygodnia nastąpiło porażenie poprzeczne wiotkie kończyn dolnych z arefleksją, jednak z zachowaniem czucia. Dwa tygodnie później w obu kończynach wystąpiła spastyczność z nadwrażliwością odruchową. Omawiany w niniejszej pracy przypadek stanowi opis mielopatii w związku z opóźnioną polineuropatią wywołaną organofosforanem.

Wstęp: Udar niedokrwienny mózgu jako powikłanie ostrego zespołu wieńcowego występuje w około 1,40% przypadków. Kompleksowa rehabilitacja jest niezbędnym elementem leczenia osób po udarze. Opis przypadku: Prezentowany przypadek kliniczny dotyczy pacjenta po udarze mózgu poprzedzonym ostrym zespołem wieńcowym; w przeszłości chory przebył obustronną amputację podudzi. Praca przedstawia przebieg 25-dniowego programu rehabilitacji psychoruchowej, którą prowadzono na oddziale rehabilitacji neurologicznej. Metody: Skuteczność zastosowanego leczenia oceniono za pomocą skal funkcjonalnych (skala czynności życia codziennego, zmodyfikowana skala Rankina, Skala Udaru Narodowego Instytutu Zdrowia, Ocena Motoryczności Rivermead) i psychologicznych (Geriatryczna Skala Oceny Depresji Yesavage’a, Krótka Skala Oceny Stanu Umysłowego). Wyniki: Poprawa funkcjonalna dotyczyła przede wszystkim kończyny górnej i ruchów globalnych. Zmniejszyło się nasilenie zaburzeń depresyjnych (21 versus 11 punktów w Geriatrycznej Skali Oceny Depresji Yesavage’a). Znormalizowały się wyniki uzyskiwane przez pacjenta w Krótkiej Skali Oceny Otępień (19 versus 27 punktów). Wnioski: Wcześnie zastosowany indywidualny program rehabilitacji wraz z intensywną terapią psychologiczną to bardzo ważny element leczenia osób z wieloczynnikowym obniżeniem sprawności ruchowej.